Niezależnie od tego, czy planujesz ciążę, czy też chcesz jej uniknąć, znajomość swojego cyklu miesiączkowego może być bardzo przydatna. Pomoże np. przy planowaniu aktywności seksualnej, a także ocenie stanu zdrowia. Jego najważniejszym momentem jest owulacja, czyli inaczej jajeczkowanie. Zastanawiasz się, kiedy występuje? Jakie daje objawy? A może martwisz się jej brakiem? Sprawdź, co powinnaś wiedzieć o owulacji.

Owulacja – czym jest?

Owulacja to kulminacyjny etap cyklu miesiączkowego, którego wystąpienie sprawi, że kobieta może zajść w ciążę. Tak określa się moment, kiedy pod wpływem hormonu luteinizującego (LH) komórka jajowa zostaje uwolniona z dojrzewającego w jajniku pęcherzyka Graffa.
Następnie wędruje ona przez jajowód na “spotkanie” z plemnikiem. Gdy zostanie zapłodniona, zagnieżdża się w macicy. Jeśli nie dojdzie do połączenia komórki z materiałem genetycznym mężczyzny, jajeczko zostaje zniszczone, błona śluzowa macicy zaczyna się łuszczyć i pojawia się krwawienie.

Może wydać się to nieco zaskakujące, ale liczba komórek jajowych jest określona z góry. Tworzą się one już w okresie płodowym, około 5. miesiąca ciąży. To oznacza, że każda kobieta rodzi się z określoną liczbą komórek jajowych. W drogach rodnych noworodka może ich się znajdować od 700 tys. do 2 mln.

Niestety, większość tych pęcherzyków ulega zwyrodnieniu. Zatem w jajniku kobiety dojrzałej, czyli takiej, u której pojawia się pierwsza miesiączka, występuje zaledwie ok. 40 tys. komórek jajowych. Ich ilość z każdą kolejną owulacją się zmniejsza, ponieważ przy każdym jajeczkowaniu dojrzewa ich kilkanaście. Jednak tylko jedna (lub w wyjątkowych sytuacjach kilka) staje się tzw. pęcherzykiem dominującym. Reszta komórek obumiera. W końcu dochodzi do ich całkowitego zaniku. Wówczas pojawia się menopauza.

Owulacja – kiedy się pojawia?

Owulacja występuje zwykle w połowie cyklu menstruacyjnego, czyli około 12-16. dnia od pierwszego dnia miesiączki. Jednak trudno dokładnie określić to, kiedy się pojawia. Zależy to od wielu indywidualnych czynników, np.:

• wieku,
• trybu życia,
• przebytej choroby,
• ogólnego dobrostanu,
• przyjmowanych leków,
• ekspozycji na stres,
• intensywności aktywności fizycznej.

Dlatego sama matematyka nie wystarczy, aby określić moment wystąpienia owulacji. Aby móc zauważyć, kiedy się pojawia, trzeba regularnie obserwować zmiany w swoim ciele.

Objawy owulacji – jak rozpoznać?

Wiele kobiet nie wie, kiedy mają owulację, ponieważ jajeczkowanie przebiega praktycznie bezobjawowo. Jednak brak wyraźnych dolegliwości, np. bólu, nie oznacza, że ten stan nie powoduje żadnych zmian w organizmie. Jeśli zaczniesz uważnie obserwować swoje ciało, zauważysz:

• zmianę konsystencji i koloru śluzu – w dniu owulacji staje się on przezroczysty, wodnisty, rozciągliwy i lekko lepki. Może przypominać białko jajka. Taka jego postać pomaga plemnikom przetrwać i ułatwia dotarcie do komórki jajowej;
• spadek temperatury ciała – na kilka dni przed jajeczkowaniem ciepłota ciała może obniżyć się o 0,2°C. Następnie dzień po owulacji rośnie i może osiągnąć nawet 37°C. Zmiany te są nieznaczne, dlatego pomiaru należy dokonywać przez cały cykl najlepiej specjalnym termometrem owulacyjnym.

Jednak nie zawsze i nie u wszystkich kobiet owulacja przebiega bezobjawowo.

Ze względu na dużą ilość śluzu podczas owulacji warto sięgnąć po wkładki higieniczne, np. marki Bella. Są dostępne w wersji klasycznej i ultracienkiej. Nie odznaczają się pod ubraniem, a jednocześnie zapobiegają wyciekom śluzu na bieliznę oraz pojawianiu się uczucia wilgoci. Pozwalają czuć się świeżo i swobodnie, nawet jeśli wydzielina jest obfita. Wkładki dostępne są w różnych rozmiarach, więc można łatwo je dopasować do własnych preferencji, a także typu noszonej bielizny.

Bolesne jajeczkowanie i plamienia okołoowulacyjne – co to?

Niektóre kobiety doskonale wiedzą, kiedy u nich zaczyna się jajeczkowanie, ponieważ zaczynają wtedy odczuwać ból jajników w połowie cyklu. To tzw. Mittelschmerz, czyli ból w środku. Jest uznawany za jednostkę chorobową (W ICD-10 jest oznaczony kodem N94.0) i można uzyskać na nie zwolnienie od pracy.

Bolesne owulacje czy bóle okołoowulacyjne są wywołane znacznym rozciągnięciem ściany jajnika. Jest to ściśle związane z rosnącym jajeczkiem. Wówczas można poczuć kłucie po jednej ze stron w dole brzucha. Ból jest nieprzyjemny i może nasilać się np. podczas zmiany pozycji.
Zdarza się też tak, że kobieta w trakcie owulacji może zaobserwować plamienia okołoowulacyjne. Wtedy na bieliźnie może pojawić się niewielka ilość jasnoczerwonej lub brązowo-czerwonej wydzieliny. Może być ona wymieszana ze śluzem. Krwawienie zazwyczaj nie trwa dłużej niż 1-2 dni.

Zapłodnienie a owulacja – kiedy najlepiej współżyć?

Wiele osób uważa, że żeby zajść w ciążę to najlepiej współżyć w dniu owulacji. Niekoniecznie! Nawet najdokładniejsze pomiary i uważna obserwacja swojego ciała mogą nie wystarczyć, aby określić, kiedy dojdzie do pęknięcia pęcherzyka owulacyjnego.
Dlatego rekomenduje się, żeby współżyć w okresie płodnym, a nie tylko w dniu owulacji, czyli:

• 3 dni przed jajeczkowaniem,
• 2–3 dni po nim.

Zapłodnienie w tym czasie jest możliwe dzięki temu, że żywotność plemników wynosi 72 godziny (nawet w niektórych przypadkach 7 dni), a komórki jajowej 48 godzin. Zatem nawet jeśli będziesz współżyć na 3 dni przed owulacją i 2 dni po niej, szanse na zajście w ciążę wciąż będą bardzo wysokie.

Owulacja a ciąża – kiedy współżyć, aby uniknąć zapłodnienia?

Aby uniknąć zapłodnienia, najlepiej współżyć wtedy, gdy nie ma ryzyka pęknięcia pęcherzyka Graafa. Są to takie momenty cyklu jak:

• miesiączka – seks jest wtedy bezpieczny, ale warto pamiętać, że istnieje ryzyko infekcji intymnej,
• faza folikularna – rozpoczyna się od krwawienia, a kończy się na owulacji. Zazwyczaj trwa ona ok. 2 tygodni. Jednak bezpiecznie współżyć można jedynie przez pierwsze kilkanaście dni. Wtedy nie ma tak dużego ryzyka na zajście w ciążę. Na 3 dni przed końcem tego etapu, należy wstrzymać się z seksem,
• faza lutealna – następuje po owulacji i trwa aż do ostatniego dnia przed krwawieniem. Tak jak faza folikularna, również trwa ok. 2 tygodni. Jednak można bezpiecznie współżyć dopiero 2-3 dni po jej rozpoczęciu. Pod koniec tej fazy jajeczko zostaje zniszczone, więc nie ma już ryzyka zapłodnienia.

Jednocześnie należy zachować ostrożność. Nigdy nie ma pewności, że owulacja nie przesunęła się w czasie i np. dojrzewanie jajeczka nie rozpoczęło się już podczas miesiączki czy pod koniec cyklu. Dlatego, aby uniknąć ciąży, lepiej używać środków antykoncepcyjnych.

Dwie owulacje w jednym cyklu – czy mogą być dwa pęcherzyki owulacyjne?

W cyklu kobiety z reguły występuje jedna owulacja, jednak zdarza się tak, że jajeczkowanie nie wystąpi w ogóle, albo w trakcie jednego cyklu wystąpią dwie. Czasami dwa pęcherzyki Graffa dojrzeją jednocześnie w dwóch lub w jednym jajniku. Bywa też tak, że komórki jajowe dojrzewają krótko po sobie lub zupełnie spontanicznie, np. podczas stosunku. Wtedy są bardzo wysokie szanse na ciążę mnogą.

Przyczyn, dla których pojawiają się dwa pęcherzyki jednocześnie, jest wiele. Są to np.:

• czynniki genetyczne – jeśli w Twojej rodzinie były przypadki ciąży mnogiej, istnieje ryzyko pojawienia się dwóch komórek jajowych;
• przyjmowanie hormonów – są one często podawane kobietom, które starają się o potomstwo. Ich składniki pobudzają dojrzewanie pęcherzyków Graafa;
• brak owulacji w poprzednim cyklu – na skutek tego w następnym cyklu może dojść do wzmożonej produkcji hormonów. Efektem tego jest podwójna owulacja;
• powrót do dobrostanu – jeśli przez pewien czas byłaś niedożywiona, przemęczona lub zestresowana, mogły u Ciebie występować cykle bezowulacyjne. Kiedy stan Twojego zdrowia się poprawi, mogą dojrzeć dwie komórki jajowe jednocześnie;
• nieprawidłowe zażywanie antykoncepcji hormonalnej – może to powodować wahania hormonów, co przyczynia się do uwolnienia się dwóch komórek jajowych z jajnika w tym samym czasie.

Zatem nawet jeśli w Twojej rodzinie dotychczas nie było przypadków ciąży mnogiej, nigdy nie należy wykluczać takiej możliwości.

Brak jajeczkowania – co to oznacza?

Jeśli owulacja nie nastąpi, to oznacza, że doszło do tzw. luteinizacji niepękniętego pęcherzyka Graafa w jajniku. W efekcie komórka jajowa nie wydostaje się na zewnątrz. Są różne przyczyny niewystąpienia jajeczkowania.

• Zaburzenia odżywiania – niedożywienie może przyczyniać się do obniżenia poziomu tkanki tłuszczowej, które skutkuje rozregulowaniem gospodarki hormonalnej. Efektem jest brak owulacji. Niedobór witamin i minerałów może powodować także pogorszenie się jakości komórki jajowej.
• Intensywna aktywność fizyczna – częste i wymagające treningi mogą być dużym obciążeniem dla organizmu. Powoduje to poważne zaburzenia cyklu miesiączkowego, w tym brak jajeczkowania.
• Nadmierny stres – przez stres dochodzi do pobudzenia nadnerczy. Efektem jest nadmierna produkcja adrenaliny i prolaktyny. Hamują one funkcje rozrodcze i powodują niewydolność ciałka żółtego.
• Uszkodzenia i dysfunkcje okolicy podwzgórzowo-przysadkowej – może to być spowodowane np. występowaniem guzów takich jak gruczolak przysadki. Nieprawidłowości w tych częściach mózgu mogą powodować niewłaściwy poziom hormonów: lutropiny, FSH i prolaktyny, których wahania mają bezpośredni wpływ na dojrzewanie komórki jajowej.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) – choroba ta prowadzi do wzmożonej aktywności hormonów męskich, co powoduje zmiany w jajnikach, a przez to zaburzenia jajeczkowania.

Przyczyny braku owulacji są różne, a leczenie zależy od postawionej diagnozy.

Warto pamiętać, że cykle bezowulacyjne występują też u zdrowych kobiet. Co ciekawe, wiele pań nawet nie wie o tym, że nie było jajeczkowania. Brak owulacji nie musi świadczyć o tym, że nie wystąpi miesiączka. Okres może pojawić się jak zawsze w terminie lub z lekkim przesunięciem o kilka dni. Co ważne – bezowulacyjny cykl nie oznacza także braku pęcherzyków w jajniku. Do jajeczkowania może dojść w następnym cyklu. Jeśli zdarzy Ci się to raz czy dwa razy w roku, nie należy się martwić.

Pamiętaj – jeśli jakiekolwiek zagadnienia związane z owulacją budzą Twoje wątpliwości lub masz wiele przykrych dolegliwości, zgłoś się do ginekologa. Specjalista odpowie na wszystkie pytania i pomoże ustalić przyczynę problemu.